Ons nieuwste boek is er! Een boek dat wij in opdracht van een filantroop mochten uitbrengen. Filantroop, dat is gewoon een ander woord voor wereldverbeteraar. Er zijn veel mensen die van de wereld een mooiere plek willen maken. Maar dit nieuwe boek (het heet Rijke Grond) is in eerste instantie niet geschreven voor al die mensen, maar vooral voor wereldverbeteraars met groene vingers. Voor mensen die op een andere manier werk hebben of zich bezig houden met de grond onder onze voeten.
Omdat wij de redactie op al onze boeken zelf doen, lazen wij ook dit boek van a tot z door. Het vertalen was gelukkig uitbesteed, want Rijke Grond barst van de biologie. Ik wist niet eens dat mycorrhizaschimmels bestonden, laat staan hoe je dat spelt. Maar ondanks dat, en het feit dat wij niet meer grond bezitten dan een gemiddelde dertiger in een doodgewone rijtjeshuizenbuurt, ging er een wereld voor ons open.
Onze levens zijn afhankelijk van de grond.
Om je een idee te geven…
Wist jij dat
… kunstmest, herbiciden, pesticiden en fungiciden allemaal een negatieve impact hebben op het leven in de bodem? Dat vermoedde je vast al wel, al zou je het misschien anders verwoorden ;-) Biologisch eten is populair. Zonder gezonde bodem produceren we minder gezonde, en minder voedzame voeding.
… braakliggende grond, je weet wel: die kale, bruine, kortgewiekte maïsvelden op een grijze winterdag, niet normaal zouden moeten zijn? De natuur is altijd bezig om de bodem te bedekken, kijk maar eens in je eigen achtertuin als je eventjes niets doet. Een natuurlijk ‘pantser’ laten ontstaan, beschermt de bodem tegen wind- en watererosie en zorgt ook voor voedsel en leefgebieden voor macro- en micro-organismen. Het voorkomt ook dat vocht verdampt en dat onkruidzaden zich verspreiden. En hoe maak je dan zo’n pantser? Nou, door wat gewasresten, of blaadjes, of gras op het kale land achter te laten en niet alles weg te maaien. En door niet elk soort onkruid te lijf te gaan met chemicaliën.
… het ontbreken van diversiteit in onze manier van het landbouw funest is voor de bodemgezondheid? Loop jij weleens in het bos, in de duinen of in de bergen? Wat we daar zo mooi aan vinden is de diversiteit, de tientallen verschillende soorten bloemen, planten, bomen en grassoorten. Waar in de natuur is eentonigheid (monocultuur) te vinden? Alleen daar waar de mens de overhand heeft. Diversiteit verbetert het functioneren van het ecosysteem. Planten, bomen, dieren, alles communiceert met elkaar en vult elkaar aan. Het is prachtig ontworpen!
En ook:
… hoe meer diversiteit, hoe resistenter het systeem. “De honderd miljoen soorten planten, dieren, insecten en microben die op aarde leven, vormen een verbazend dynamische, intens met elkaar verbonden, levende laag. Een laag die door middel van complexe chemische uitwisselingsprocessen de atmosfeer, de landmassa’s en de oceanen en zeeën en rivieren tot een geheel maakt en in stand houdt. Het is niet overdreven om te stellen dat diversiteit ervoor verantwoordelijk is dat wij lucht kunnen inademen en water kunnen drinken. En dan heb ik het nog niet over het regenereren van de bodem waarin wij ons voedsel verbouwen en het voorbrengen van de bestuivers die de planten bevruchten.” (Bron: De acht grote lessen van de natuur, Ferguson)
De wortel van ... euh is het probleem
Van nature zit de bodem vol met voedingsstoffen om van alles te laten groeien. Ook om daarmee koolstof op te nemen uit de lucht. Een gezonde bodem betekent een gezonde aarde en gezonde lucht.
Maar tegenwoordig willen we zoveel mogelijk, zo snel mogelijk, zo makkelijk mogelijk produceren. “In het huidige boerenland, waar maximale productie prioriteit nummer één is, zijn bomen, heggen, slootjes, bloemenperkjes, een hinderlijke sta-in-de weg. De druk, ook door lage prijzen, om in te zetten op schaalvergroting is groot. Om snel, vaak en veel te oogsten heb je grote, vlakke percelen nodig die je in rap tempo kunt bewerken met grote machines.” (bron: Natuurmonumenten) We leven op een manier waarmee we de bodem totaal uitputten. Geen wonder dat veel boeren kiezen voor kunstmest om planten van voedingsstoffen te voorzien. Dat is het bestrijden van symptomen in plaats van het aanpakken van de wortel van het probleem. En de wortel, dát is precies het probleem. Als de grond omgeploegd wordt, een zeer gebruikelijke manier van grondbewerking, vernietigen we de bodemstructuur. We gooien de hele bodembiologie overhoop. De waterinfiltratie wordt minder. Dat is niet goed voor het microbieel leven in de bodem, wat leidt tot een slechtere voedingsstoffencyclus waardoor er dus nog meer kunstmest nodig is. Je snapt het idee.
Holistische landbouw
Misschien voel jij je ook weleens, net als ons, overweldigd door al deze informatie. De problematiek is niet nieuw. Op de klimaattop, afgelopen week in Glasgow, weten ze ook hoe dit werkt. De oplossing: holistische landbouw. Het gaat om de samenhang van de systemen. We leren vandaag de dag vooral tégen de natuur te werken door het gebruik van kunstmest, chemicaliën, pesticiden, insecticiden, fungiciden, kunstmatige inseminatie, en nog meer industriële landbouwmethoden, in plaats van dat we de kracht van de natuur benutten. Maar zoals wel vaker spelen geld en macht een grotere rol dan gezondheid en goed rentmeesterschap. Misschien heeft dit probleem niet alleen een top-down oplossing nodig. Misschien moeten we juist onderaan beginnen. Misschien moeten we zelf beginnen, met onze handen in de modder. Misschien moeten we beginnen bij de bodem. Stel je voor dat jij kunt zorgen voor een gezondere aarde?!
Dat is onmogelijk, zul je denken. Overal waar ik kijk is het milieu vervuild, speelt geld, tijd en invloed een grote rol. En wie ben ik om daar verandering in te brengen? Ja, ik wil gezonder eten. Maar hoe dan? Bovendien, er is zoveel informatie, zoveel nieuws, er zijn zoveel meningen dat je gemakkelijk gillend gek wordt. Wat is waarheid? Is fruit nou wel of niet gezond? Daar zit toch ontzettend veel suiker in? Van aardappels word je dik, die moet je sowieso laten staan. En is trouwens niet gewoon alles al verpest? Zelfs als ik biologisch eet, is het eten niet zo voedzaam als zou horen, of blijkt het ‘nep’ te zijn, biologische honing van suiker-gevoerde bijen, dat bestaat volgens mij… en ondertussen gaat de ontbossing in de Amazone gewoon door. Er zijn zoveel dubbelzinnige belangen, de media is niet te vertrouwen, in de politiek is wie het hardst roept de baas, en vooral: iedereen heeft een mening en kan die verspreiden alsof het de absolute waarheid is. Ik weet het ook niet meer!
"We leren vandaag de dag vooral tégen de natuur te werken, in plaats van dat we de kracht van de natuur benutten."
En als je op dat punt komt, het einde van goede moed, als je niet meer weet waar je het moet zoeken, dan is er maar één ding wat we kunnen doen. Teruggaan. Terug naar de basis, de oorsprong, de aarde. Alles begint in en met de grond. Als je christen bent, geloof je misschien dat je uit de aarde bent geschapen. Als je op een andere manier bezig bent met spiritualiteit geloof je ook dat je onderdeel bent van de natuur, en er wellicht uit voortgekomen bent. Zelfs een verstokte atheïst twijfelt over het algemeen niet aan ‘twee ons groenten en twee stuks fruit per dag’. Blijkbaar weten we ergens wel dat echte voeding uit de aarde zelf komt. Maar als de aarde niet gezond is, kunnen we niets gezonds produceren. Dan worden niet alleen dieren en bedrijven, maar ook wijzelf en de hele wereld ongezond.
Als we gezond willen zijn, hebben we gezond eten nodig dat is verbouwd op gezonde grond – niet op uitgeputte aarde – wat we alleen kunnen realiseren met biologie, niet met scheikunde. Als we de wereld willen verenigen, veerkrachtig willen zijn en kansen willen scheppen voor onze kinderen, moeten we beginnen met de grond en vervolgens plant voor plant en dier voor dier doorgroeien. Het is mogelijk. Het enige wat nodig is, is dat we onszelf ertoe zetten.
Eerlijk eten
Oké, stiekem heb je hier tussen de regels door al heel wat uit het boek Rijke Grond gelezen. Toen ik het uit had, stuitte ik via een kennis op ‘Eerlijk Eten uit de Streek’. Dit concept onderstreept alle principes die ik heb gelezen in Rijke Grond. Niet alleen werken aan gezonde grond en het verbouwen van gezonde, niet-bespoten groenten (zonder kunstmest en chemicaliën), maar ook duurzamer leven, omdat jouw voedsel veel minder afstand hoeft af te leggen, wat minder milieuvervuiling betekent. Bovendien eet je seizoensgroenten, verser dan vers, die jou voorzien van precies de voedingsstoffen die je in deze tijd van het jaar op deze plek in de wereld goed kunt gebruiken (ja, zo cool zit dat in elkaar!) en bovendien krijgt de boer een eerlijkere prijs doordat hij zijn producten rechtstreeks aan de consument verkoopt. (Sterker nog, het verhaal van auteur Gabe Brown in Rijke Grond laat zien dat de productiviteit en het rendement van de boer zelfs omhoog gaat als hij op een gezondere bodem werkt. 'Minder werk, meer opbrengst.')
Sinds vorige week hebben wij dus een abonnementje. We halen elke vrijdag een groente- en zuivelpakket op van bijvoorbeeld boer Frank uit De Glind. Hij startte zijn eigen biologische groenteteeltbedrijf op 10 hectare grond. Frank houdt zich, naast biologische groenten verbouwen, echt bezig met de bodemkwaliteit. Hij laat testen doen en doet onderzoek naar hoe hij kan verbeteren. Gaaf toch! Want gezondere grond levert voedzamere groenten op. Je lichaam herkent voedzaam voedsel. Het smaakt anders. Het vult beter. Het is goed voor je. Ons overheidsbeleid is erop gericht om goedkoop eten te produceren. Niet op voedzaam voedsel. Er wordt meer uitgegeven aan de gezondheidszorg dan ooit, maar toch zijn we niet gezond.
"Er wordt meer uitgegeven aan de gezondheidszorg dan ooit, maar toch zijn we niet gezond."
Er is binnen de industriële landbouw ook een trend om te kiezen voor planten die er goed uitzien, snel groeien, gemakkelijk te transporteren, bestand tegen plaaginsecten en lang houdbaar zijn. Voedingswaarde komt in dat lijstje niet voor. In 2002 concludeerde het Journal of the American Medical Association dat voeding afkomstig uit het conventionele productiemodel niet langer voldoende voedingsstoffen kon bieden. Het advies voor volwassenen was dan ook om dagelijks multivitaminen te slikken, iets wat lange tijd niet aangeraden werd. De verkoop van supplementen is sindsdien gegroeid tot 30 miljard dollar per jaar. Ik weet niet waar jij je geld aan uitgeeft, maar ik zou zeggen: wissel die voedingssupplementen eens in voor echt voedsel uit gezonde grond.
Sinds de zomer zijn ruim 50 deelnemers gestart met Eerlijk Eten uit de Streek. Elke week krijgen deelnemers een pakket vol groenten, aangevuld met ei en zuivel (wat jij zelf wilt). Oké, je weet van te voren niet wat je krijgt… misschien breid je zo je kookskills en je creativiteit wel uit en zet je eens wat heel anders op tafel, omdat je ingrediënten krijgt die je normaal nooit haalt. Of moet je Googlen wat voor groenten je eigenlijk in handen hebt (en blijkt het gewoon veldsla te zijn). Toch lastig als er geen bedrukt plastic zakje omheen zit. Of wie weet moet je je sla wat uitgebreider wassen; niet om de chemicaliën eraf te spoelen, maar het zand. Echt een rustgevende bezigheid hoor! Om dit fantastische initiatief te continueren, is het belangrijk dat er dit jaar nog veel meer mensen aanhaken. Zie hieronder hoe jij ook mee kunt doen.
En hoe nu verder?
Op basis van bovenstaande kennis zou je acuut alle boeren moeten verplichten om het roer drastisch om te gooien. Maar dat kan natuurlijk niet. Laat een ieder zijn eigen keuzes maken maar steun de boeren die klaar zijn voor deze transitie. Zorg goed voor jezelf. Juist in tijden als deze waar gezondheid zó’n groot issue is, en waar de hele wereld vooral aanstuurt op bestrijding van symptomen in plaats van het aanpakken van de kern van het probleem. Tijden waarin ons wordt verteld dat elk probleem verholpen kan worden als we maar genoeg chemische middelen gebruiken. Tijden waarin je niet altijd meer weet wat waar is. Ga dan terug naar de roots. Ga terug naar gezonde grond en een gezonde wereld.
Geïnteresseerd om meer te ontdekken? Lees ook dit artikel uit het Friesch Dagblad, of kijk deze docu op Netflix. En lees natuurlijk Rijke Grond.
Ook lid worden van Eerlijk Eten uit de Streek? Meld je meteen aan en ontvang over zo’n twee weken jouw eerste superverse, verfrissende, fruitige, gezonde voedselpakket! Waar wacht je nog op!?